به نام خداوند همه مِهر مِهروَرز
دروغ -- دروغ مصلحتي
روزي پادشاهي براي مشاهده‌ي اعدام يكي از زندانيان حاضر شده‌بود. زنداني قبل از اعدام آن‌چه بد و بي‌راه بود، نثار حاكم كرد و آن‌چه شكوه و شكايت داشت بر زبان راند. تنها شانسي كه آورد اين بود كه حاكم زبانش را نمي‌دانست. اما دو وزير وي زبان او را بلد بودند. پادشاه سرانجام تسليم كنجكاويش شد و پرسيد: «اين زنداني، دم آخر چه مي‌گويد و براي چه قيل و قال راه انداخته است؟» يكي از وزيران گفت: «دعا به جان حاكم مي‌كند و بقا و دوام ملك و سلطنت را از خداوند طلب مي‌نمايد.» پادشاه براي تكريم چنان طبع بلندي، فوراً دستور آزادي زنداني را صادر كرد!
وزير دوم كه ديد پادشاه به اشتباه افتاده است، پيش او رفت و گفت: «پادشاه به سلامت باد! آن وزير دروغ مي‌گويد و اين زنداني چنين و چنان مي‌گويد.»
حاكم گفت: «خاموش باش و ديگر چيزي مگو كه تو، راستي را مي‌گويي كه جاني را مي‌گيرد و او دروغي مي‌گويد كه زنده مي‌كند.»
تا به حال چند بار اتفاق افتاده‌است بعد از گفتن دروغي به خودتان دلداري داده‌باشيد كه ان‌شاءالله مصلحتي بوده‌است؟! شايد هم واقعاً اين‌طور بوده‌است! راستي ما چه دروغي را دروغ مصلحتي مي‌ناميم؟
بگذاريد حقيقت را از زبان امام صادق(ع) بشنويم كه مي‌فرمايند:
«سخن بر سه گونه است: راست، دروغ و اصلاح ميان مردم.» به آن حضرت عرض شد: «فدايت شوم، اصلاح ميان مردم چيست؟» فرمود: «از كسي سخني درباره‌ي ديگري مي‌شنوي كه اگر آن سخن به او برسد، بد دل مي‌شود؛ لذا پس از آن كه او را ديدي به او بگويي: «از فلاني شنيدم كه درباره‌ي تو از خوبي چنين و چنان مي‌گفت. بر خلاف آن‌چه شنيده‌اي.» (اصول‌كافي، ج ۴، ص ۳۸، ح ۱۶.)
آري! دروغ به لحاظ اخلاقی از بزرگترین گناهان است و به لحاظ شرعی از محرمات مسلم شریعت است، زیرا کلید تمامی بدی‌ها و سرمنشأ همه شرها است. هر چند دروغ گفتن حرام و از گناهان کبیره است اما جای تردید نیست که در برخی شرایط، گفتن دروغ جایز و یا حتی واجب است مثلاً در جايي كه سخن دروغ، موجب شود که جان یا مال و یا آبروی شخص مؤمنی حفظ گردد و یا باعث اصلاح بين دو نفر يا دو گروه شود، اهميت آن اصلاح، دروغ را جايز مي‌كند و گاه در اين موقعيت دروغ گفتن وظيفه‌ي ما مي‌گردد، چرا كه اصلاح بين دو نفر يا دو گروه مؤمن وظيفه‌ي ماست. ({اِنما المؤمنون إخوه فاصلِحوا بُين أخويكم}(حجرات، ۱۰.)) و گرنه هر جا كه در بن بستي قرار گرفتيم، مجاز نيستيم براي رهايي از آن، زبان را به دروغ آلوده سازيم.
|