|
به نام خداوند همه مِهر مِهر وَرز
درباره اسناد و منابع و كیفیت نقل متن خطابه ی غدیر سؤالاتى مطرح مى شود كه به عنوان رفع ابهامات علمى است. به تبیین این پرسش ها مى پردازیم تا جهات سندى خطابه از هر جهت كامل ارائه شده باشد.
سؤال 1
پاسخ
استناد ائمه علیهم السلام به خطابه ی غدیر دو گونه است:
اول: روایت كامل خطبه و استناد به آن به عنوان بزرگترین منشور ابدى اسلام. این صورت در روایت امام باقر علیه السلام مشهود است كه حضرت اضافه بر نقل كامل خطبه، داستان مفصل غدیر را هم ضمیمه كرده اند، كه به دو سند از دو كتاب احتجاج و الیقین نقل شد.
دوم: استناد به فرازهاى خطبه است. پیداست این صورت اكثراً به جملههاى شاخص و اصلى خطبه باز می‌گردد كه براى اثبات ولایت شاهد آورده مىشود.
موارد این استنادها بسیار زیاد بوده و از همه امامان وارد شده است؛ و با توجه به روایت امام باقر علیه السلام مىتوان اذعان داشت كه با توجه به خطبه مفصل، به موارد لازم آن استناد فرموده اند.
سؤال 2
پاسخ
با در نظر گرفتن شرایط علما و مؤلفین و نیز اشتغالات و تخصصهاى آنان و همچنین تاریخچه كتب خطى در طول چهارده قرن، با یك جمع بندى پاسخ این سؤال در ۴ مرحله روشن خواهد شد:
اول: شیخ كلینى (م ۳۲۸ ق) كتابى درباره غدیر داشته كه امروزه مفقود است، و ما نمی‌توانیم با قاطعیت بگوییم كلینى خطبه را نقل نكرده است. (۱)
دوم: روایات بسیارى داریم كه مؤلفین قرون اولیه به خاطر شرایط تقیه در اجتماع از نقل آن پرهیز داشتند تا بتوانند اصل مطلب را اثبات كنند.
درباره كلینى و صدوق و مفید كه در بغداد و در بین مخالفین به نقل معارف اهل بیت علیهم السلام می‌پرداختند وجود چنین شرایطى مسلم است، و به همین جهت هر یك كتابى درباره غدیر دارند و نیز مطالب مفصلى درباره آن در تألیفات‌شان به ما رسیده است، اگر چه خطبه مفصل غدیر نرسیده باشد.
سوم: روایات بسیارى داریم كه متقدمین به آنها دست نیافته اند و متأخرین آنها را یافته اند. این به خاطر كمبود ارتباطات و کم بودن نسخههاى یك كتاب در زمانهاى گذشته بوده كه در اثر تفحص و جستجو و احیاناً به طور اتفاقى به نسخه اى از یك كتاب و یا نقل حدیثى دست می‌یافتند.
چهارم: گذشته از آنچه ذكر شد ضابطه در قبول احادیث نقل آن در سال یا قرن خاصى نیست، بلكه وثاقت اسناد و اتصال آن تا زمان نقل اصل حدیث قانون حاكم در پذیرفتن احادیث است. این قانون لایتغیر درباره همه احادیث تاریخى و فقهى و اخلاقى و غیره جارى است و در هیچ یك از این موارد مسئله نقل در قرن خاصى یا توسط علماى خاصى به عنوان رد یا قبول حدیثى پذیرفته نشده است. بنابراین - بر فرض كه خطبه ی غدیر در قرن اول هم نقل نشده باشد - وقتى در قرون بعدى با اسناد معتبر نقل شده باشد، براى صحت واعتبار آن كافى است.
سؤال 3
پاسخ
توافق اطمینان آورى در این باره به چشم می‌خورد، كه می‌توان آن را از چند دیدگاه مورد توجه قرار داد:
اول: در روایات اهل تسنن خطبه ی غدیر از چند سطر تا چند صفحه نقل شده است، كه عبارات آنها با خطبه مفصل تطابق كامل دارد. این بدان معنى است كه آنان به علل مختلف در صدد نقل قسمتى از خطبه بوده اند، در حالى كه همه آن را در اختیار داشته اند. این علل می‌تواند اختصار خطبه بلند براى هدف مورد نظر، حذف یا به حداقل رساندن آنچه با مذهب آنان توافق ندارد، ترس خود آنان از مردم و حاكمان نسبت به نقل كامل حدیث، و امثال آن باشد.
دوم: اسناد كتاب الیقین و التحصین و الاقبال تماماً از اهل سنت است و سید ابن طاووس دقیقاً به همین جهت آن را نقل كرده؛ و حتى كتابهایى كه سید از آنها نقل كرده از مؤلفین معروف و مورد اعتماد اهل تسنن هستند كه عبارتند از احمد بن محمد طبرى معروف به خلیلى، حسن بن احمد جاوانى در كتاب نور الهدى و المنجی من الردى كتاب النشر و الطی كه روایات حذیفه و زید بن ارقم از این طُرُق است.
سوم: در اسناد خطبه مفصل غدیر افرادى وجود دارند كه از نظر اهل تسنن مورد اعتماد هستند و از این دیدگاه نیز باید نقل اهل تسنن نسبت به خطبه ی غدیر را در نظر داشت.
چهارم: آنچه به عنوان مستند سازى خطبه ی غدیر در بخش قبلى انجام شده دقیقاً این هدف را دنبال مى كند كه اگر هم خطبه مفصل غدیر در منابع اهل تسنن نقل نشده باشد، با تفكیك مطالب آن و نشان دادن استناد هر یك به روایات آنان ثابت مى شود كه آنچه در این خطبه آمده از نظر پذیرفتن اصل مطلب جاى شبهه اى ندارد، اگرچه به صورت خطبه هم نباشد.
سؤال 4
آنچه به عنوان متن كامل خطابه آمده با كدام یك از مدارك نه گانه اش تطابق بیشترى دارد؟
پاسخ
در این مورد به كار بردن كلمه تطابق مناسب نیست، زیرا هدف از مقابله به دست آوردن كامل ترین صورت از یك متن است كه در مقابله نسخ خطى مسئله اى رایج است. یعنى با كنار هم قرار دادن چند نسخه و ملاحظه اختلافات آنها قسمتهاى افتاده از یك متن به جاى خود باز مىگردد و تفاوت متنها در كلمات مشخص می‌گردد. پس مقابله حقیقى آن است كه هیچ نسخه‌اى، اصل قرار داده نشود بلكه جمع بندى و تلفیقى از همه نسخه ها به صورت كاملترین متن عرضه شود، و به همین جهت نمىتوان گفت: متن كامل به كدام یك از مدارك نه گانه اش نزدیك‌تر است.
از سوى دیگر اگر یك نسخه اصل قرار داده شود ما فقط به یك روایت اكتفا كردهایم و فقط اختلافات را در پاورقى ها آورده ایم، و این هرگز به معناى دستیابى به نسخه اكمل نیست.
سؤال 5
آیا متن مفصل تر از خطبه معروف یافت نشده است؟
پاسخ
آنچه تلاش علمى تا امروز نتیجه داده و با جستجوى بسیار به دست آمده، در متن مقابله شده منعكس است، و تاكنون هر نسخه اى یافت شده مقابله كاملى با آن صورت گرفته است. بنابر این آنچه تاكنون عرضه شده كامل ترین نسخه تلقى مىشود كه مفصل تر از آن وجود ندارد.
سؤال 6
آیا اجازه حدیثى براى چنین مقابله هایى كه درباره خطبه انجام شده لازم است؟
پاسخ
اولاً: در روزگارى كه منابع ما به چاپ رسیده اند و یا حتى اگر به صورت خطى باشند توسط كارشناسان و متخصصین شناسایى شده و در كتابخانههاى ویژهاى نگهدارى مىشوند، اجازه حدیثى لزوم گذشته را ندارد.
ثانیاً: وقتى محقق اختلاف نسخ را در پاورقى نشان داده باشد و ظاهر و باطن كار او براى كارشناسان روشن باشد، قضاوت در باره یك كار علمى نیاز به اجازه ندارد.
سؤال 7
آیا كلماتى از قبیل "مصافقتى" ازعربى خالص دور به نظر نمى آید؟
پاسخ
در این باره دو نكته لازم به ذكر است:
اول: ضابطه قبول یا رد حدیث هرگز فصاحت یا عربیت خالص نیست و هیچ كس چنین ادعایى نكرده است. ما تابع اسناد معتبرى هستیم كه حدیثى را براى ما نقل می‌كند. معناى سند موثق آن است كه بر ما لازم است آن حدیث و نقل را بپذیریم و طبق مفاد آن عمل كنیم، چه با قواعد فصاحت تطابق داشته باشد و چه نداشته باشد. این بدان جهت است كه معصومین علیهم السلام با در نظر گرفتن مخاطب یا مخاطبین سطح گفتار را تغییر مىدادند اگرچه قادر به فصاحت اكمل بودند.
دوم: تشخیص عربى خالص كار بسیار پیچیده‌اى است كه حتى بسیارى از اهل تخصص از آن عاجزند، و این مسئله در هر زبانى جارى است.
دورانهایى كه هر زبانى گذرانده و تغییرات خواسته یا ناخواسته اى كه در آن ایجاد شده مسائلى است كه تشخیص خالص بودن هر زبانى را بسیار مشكل مىسازد و ما نمی‌توانیم ادعاهاى مطرح شده در این زمینه را بپذیریم.
((شما نیز می‌توانید هر گونه سوال خویش را پیرامون این موضوع و مسائل اعتقادی دیگر، برای بخش پرسش و پاسخ سایت خطابه ی غدیر ارسال نمایید تا پاسخ آن در کم ترین زمان برای شما ارسال گردد.))
منابع:
1)الذریعة: ج 7 ص 173 ش 900.
|