«وَ ﴿ أَحاطَ بِكُلِّ شَیءٍ عِلْماً ﴾(1) وَ هُوَ فِی مَكَانِهِ»

« بر همه چیز احاطه دارد بی آن که مکان گیرد.»
خداوند متعال ازنظر علمی به کلّ اشیاء احاطه دارد، در حالی که در مکان خودش است. خداوند در مکان خودش است، معنایش این نیست که خدا در جایی قرار گرفته است.خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
﴿ أَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ﴾ (2) : ﴿ به هر طرف رو کنید، آنجا روبه خداست. ﴾
﴿ هُوَ مَعَکُمْ أَینَ ما کُنْتُمْ ﴾ (3) : ﴿ او همراه شماست، هر کجا که باشید. ﴾
﴿ إِنَّهُ بِکُلِّ شَی‌ءٍ مُحیطٌ ﴾ (4): ﴿ او به هر چیزی احاطه دارد. ﴾
﴿ وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحیطٌ ﴾ (5): ﴿ خداوند از همه‌ی جهات به آنان احاطه دارد. ﴾ خدا از ورائشان احاطه دارد به این معناست که جایی نیست خدا در آن‌جا نباشد.
﴿ إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ ﴾ (6) : ﴿به یقین پروردگار تو در کمینگاه (ستمگران) است. ﴾
عقل فطری به ما می‌گوید خدایی را که ما می‌شناسیم، خدایی است که جایی از او خالی نیست و همه‌جا خدا حضور دارد. اگر جایی از خدا خالی باشد، خدا درواقع وجود و احاطه ندارد و محدود می‌شود؛ لذا در فیزیک و متا فیزیک هرکجا که بگوییم جایی است، خدا در آن‌جا وجود دارد.
«لَمْ یَزَلْ وَ لا یَزالْ» خداوند متعال از ازل بلا ازل، تا ابد بلا ابد هستی، احاطه و حضور دارد.(یعنی آنکه همیشه بوده هست وزوال نمی پذیرد.)
﴿ أَنَّهُ عَلی کُلِّ شَی‌ءٍ شَهیدٌ ﴾(7):یک معنایش این است که خداوند برهمه چیز گواه است. معنای دیگر شهید، مشهود است؛ یعنی « ان الله مشهود لکل شی». ائمّه علیهم السّلام این‌ گونه هم معنا کرده‌اند که خداوند مشهود تمام موجودات است.
«﴿ وَ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عِلْماً ﴾ وَ هُوَ فِی مَكَانِهِ» یعنی خدا به تمامی اشیای عالم احاطه داشته درحالیکه در جایگاه خویش میباشد. احاطه‌ی علمی بر همه‌چیز دارد که اصلاً قابل تصوّر نیست.
وقتی خداوند بدون این‌که جابه‌جا شود، وجوداً بر تمامی موجودات احاطه دارد، معنایش این است که خدا در تمامی جاها حضور دارد ﴿ وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحیطٌ ﴾ (8) ، ﴿ أَنَّهُ عَلی کُلِّ شَی‌ءٍ شَهیدٌ ﴾ (9) ، ﴿ إِنَّهُ بِکُلِّ شَی‌ءٍ بَصیرٌ ﴾ (10) . بنابراین ﴿ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عِلْماً ﴾: احاطه دارد بکلّ شیء ازنظر علم؛ یعنی خداوند از ثری تا ثریا، از خلاء تا ملاء، از نوترون تا کهکشان‌ها بر تمام هستی احاطه‌ی علمی دارد، بدون این‌که جابه‌جا شود.
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به این جهت می فرمایند «وَ هُوَ فِي مَكَانِهِ» که در ذهن ما تشبیه نیاید که خدا هم مانند انسان‌ها، مانند دوربین‌های عکاسی و... باید جابه‌جا شود تا بتواند احاطه‌ی علمی پیدا کند. احاطه‌ی خدا بدون جابه‌جایی است و اصلاً خداوند خالق زمان و مکان است و جابه‌جایی و حرکت برای او مترتب نیست.

والسّلام عليكم و رحمة الله و بركاتُه
 

منابع:

1) الطلاق (65): 12.
2) البقرة (2): 115.
3) الحدید (57): 4.
4) فصّلت (41): 54.
5) البروج (85): 20.
6) الفجر (89): 14.
7) فصّلت (41): 53.
8) البروج (85): 20.
9) فصّلت (41): 53.
10) المُلک (67): 19.