«وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ اللَّهُ الَّذی تَواضَعَ کُلُّ شَیءٍ لِعَظَمَتِهِ»
«و گواهی می‌دهم که او الله است که هر هستی در برابر بزرگی‌اش فروتن است.»
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نظیر این جمله را در چند جای خطابه فرموده، و واژه‌ی «الله» را که بزرگ‌ترین اسم لفظی خدا و جامع جمیع صفات و اسماء خداست راهم به‌کاربرده‌اند. «کُلُّ شَیءٍ» یعنی همه چیز نسبت به عظمت خداوند فروتن و خاضع هستند.
برای توضیح بیشتر، موجودات را باید به سه قسمت تقسیم کنیم: انسان، فرشتگان و بقیه‌ی موجودات.
1 – فرشتگان همیشه تسبیح خدا کرده و گناه نمی‌کنند. آیا اختیارشان مانند اختیار انسان است یا خیر؟ این مطلب محلّ بحث است.
2 - موجودات دیگری هم هستند که هیچ‌کدام از آن‌ها دارای اختیار، تکلیف و آزادی نیستند.
3 – انسان‌ها موجوداتی هستند دارای آزادی، تکلیف و عقل. انسان هراندازه بیشتر عظمت خدا را دریافت کند، فروتنی و خضوع او بیشتر می‌شود.
نماد و تجسّم این درک و دریافت عظمت و خضوع، بیشتر در قنوت، رکوع و سجده است. در قنوت، انسان جملات مختلفی را می‌گوید که خدا را تقدیس و تسبیح می‌کند و از خدا احتیاجات خودش را می‌خواهد. در رکوع به تواضع نسبی می‌رسد و می‌گوید: «سُبحَانَ رَبِّیَ العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ»: «پروردگارم منزّه و بزرگ و ستوده است».
وقتی‌که به سجده می‌رود، درواقع تواضعش بیشتر می‌شود و عظمت خدا را بیشتر درمی‌یابد؛ چون عظمت خدا را بیشتر درمی‌یابد، دیگر عظیم نیست، بلکه اعلی است: «سُبحَانَ رَبِّیَ الاَعلی وَ بِحَمدِهِ» : « پروردگارم منزّه و بسیار بلندمرتبه و ستوده است ». انسان هر چه عظمت خدا را بیشتر می‌یابد، خضوعش بیشتر می‌شود و هر چه خضوعش بیشتر می‌شود، عظمت خدا را بیشتر درمی‌یابد. سجده که بزرگ‌ترین نماد خضوع انسان نسبت به خداست، خدا را به نام برتر، بالاتر، بزرگ‌تر و بلندمرتبه‌تر نام می‌برد. رکوع که خضوع کمتری نسبت به سجده دارد، انسان درواقع اندامش نصف می‌شود و خدا را به‌عنوان عظیم یاد می‌کند: «سُبحانَ رَبِّیَ العَظیمِ وَ بِحَمدِهِ».
در قنوت، چون قامت انسان ایستاده است، به آن اندازه خضوع نمی‌کند و الفاظ عَظیم و اَعلی را به کار نمی‌برد.
«تَواضَعَ کُلُّ شَیءٍ لِعَظَمَتِهِ» : همه چیز نسبت به عظمت خدا فروتنی می‌کند؛ لذا در طبیعت «کلُّ شَیءٍ» عظمت خدا را درمی‌یابند.
در طبیعت جمادات، نباتات، حیوانات و انسان‌ها، علم و ادراک دارند. این مسأله ازنظر قرآن کریم ثابت‌شده است که می‌فرماید:
﴿ یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّماواتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ ﴾(1) و ﴿ وَ إِنْ مِنْ شَیءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَکِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ ﴾(2) یعنی «کُلُّ شَیءٍ» درک عظمت خدا می‌کنند و «کُلُّ شَیءٍ» علم دارند؛ لذا «کُلُّ شَیءٍ» خداوند را تسبیح می‌کنند.
والسّلام عليكم و رحمة الله و بركاتُه
منابع:
1) الجمعة (62): 1.
2) الإسراء (17): 44.
 |