به نام خداوند همه مِهر مِهر وَرز
متن سوال:
آیا در قرآن یا احادیث، به حجاب زنان، صریحاً اشاره شده است؟
پاسخ:
با عرض سلام خدمت شما کاربر گرامی
به عنوان مقدمه باید گفت که حجاب، نه فقط برای زنان، بلکه برای مردان نیز هست. همچنین فقط به معنای پوشاندن بدن نیست، بلکه حجاب در گفتار و حجاب در دیدن و ... نیز مورد توجه است. از آن‌جا که سؤال شما معطوف به پوشش بدن زنان است، ما نیز فقط به این مسأله خواهیم پرداخت.
فرموده اید حجاب به صراحت در قرآن بیان شده یا خیر؟ ابتدا باید دید که منظور شما از صریح بودن بیان خدا در قرآن چیست؟ خدا در قرآن، چگونگی و نحوه ی حجاب زنان را بیان نکرده است (هرچند که در برخی آیات اشارات مختصری به این موضوع هم وجود دارد). در مورد احکام دیگر نیز این امر صورت نگرفته است. مثلاً این‌که نماز صبح دو رکعت است در ظاهر قرآن نیست. اساساً قرآن، نیاز به مبیّن دارد و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نیز ائمه علیهم السّلام را مبیّن قرآن خوانده‌اند و شیعیان، موظف به پیروی از آن سنت هستند. البته در زمان ما، به واسطه ی غیبت امام عصر علیه السّلام، امر به مراجعه به مراجع تقلید شده ایم.
(این مطالب بحث مفصلی را می طلبد که در این مقال نمی گنجد.)
اما در پاسخ به پرسش تان باید بگوییم؛ در قرآن، بیش از 10 آیه در مورد حجاب و حرمت نگاه به نامحرم وجود دارد. احادیث بسیاری نیز از حضرات معصومین علیهم السّلام پیرامون این موضوع منقول است. در ذیل، به برخی از این آیات و روایات اشاره می کنیم. آیه ی 59 ، سوره ی احزاب
«یآ أَیُّهَا النَّبـِىُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَ بَنَاتِكَ وَ نِسَآءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهـِنَّ مِن جَلَابِیبِهـِنَّ ذَلِكَ أَدْنىَ أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَینَ وَ كاَنَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا»
«اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو جلباب ها [روسرى هاى بلند] خود را بر خویش فروافكنند، این كار براى این‌كه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است (و اگر تا كنون خطا و كوتاهى از آن‌ها سر زده، توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده ی رحیم است.»
آیه ی 30 ، سوره ی نور:
«قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَ یَحْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكىَ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا یصْنَعُونَ»
«به مؤمنان بگو چشم‌هاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند و عفاف خود را حفظ كنند، این براى آنان پاكیزه تر است. خداوند از آن‌چه انجام مى دهند آگاه است!»
آیه ی 31 ، سوره ی نور
«وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بـِخُمُرِهِنَّ عَلىَ جُیوبـِهـِنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائِهـِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَآئهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَیمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُوْلىِ الْارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُواْ عَلىَ عَوْرَاتِ النِّسَآءِ وَ لَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُواْ إِلىَ اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
«و به زنان با ایمان بگو چشم هاى خود را (از نگاه هوس آلود) فروگیرند و دامان خویش را حفظ كنند و زینت خود را- جز آن مقدار كه نمایان است- آشكار ننمایند و (اطراف) روسرى هاى خود را بر سینه ی خود افكنند (تا گردن و سینه، با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشكار نسازند مگر براى شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادران شان، یا پسران برادران شان، یا پسران خواهران شان، یا زنان هم كیششان، یا بردگان شان [كنیزانشان]، یا افراد سفیه كه تمایلى به زن ندارند، یا كودكانى كه از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نیستند و هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانی شان دانسته شود (و صداى خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد) و همگى به سوى خدا بازگردید اى مؤمنان، تا رستگار شوید!»
«یابَنىِ ءَادَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیكُمْ لِبَاسًا یوَارِى سَوْءَاتِكُمْ وَ رِیشًا وَ لِبَاسُ التَّقْوَى ذَالِكَ خَیْرٌ ذَالِكَ مِنْ ءَایاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یذَّكَّرُونَ»
« اى فرزندان آدم! لباسى براى شما فرستادیم كه اندام شما را مى پوشاند و مایه ی زینت شماست، اما لباس پرهیزگارى بهتر است! این‌ها (همه) از آیات خداست، تا متذكّر (نعمت هاى او) شوند! »
آیه ی33 ، سوره ی احزاب:
(خداوند به زنان پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم این‌گونه امر می فرماید: )
«وَ قَرْنَ فىِ بُیوتِكُنَّ وَ لَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیةِ الْأُولىَ وَ أَقِمْنَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتِینَ الزَّكَوةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّمَا یرُِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرًا»
« و در خانه هاى خود بمانید و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید و نماز را برپا دارید و زكات را بپردازید و خدا و رسولش را اطاعت كنید. خداوند فقط مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد. »
و اما برخی روایات:
«فی خبر المناهی أن النّبی صلّى اللّه علیه و آله و سلّم نهى أن تتكلّم المرأة عند غیر زوجها و غیر ذی محرم منها أكثر من خمس كلمات ممّا لا بدّ لها منه.»
«و قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: من صافح امرأة تحرم علیه فقد باء بسخط من اللّه و من التزم امرأة حراما قرن فی سلسلة من نار مع الشیطان فیقذفان فی النار.»
پیامبر اكرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلم:
«از گفت‌وگوی زن، با غیر همسرش و با غیر محرمش بیش از پنج كلمه، كه چاره اى از گفتن آن‌ها نباشد نهى فرمودند و فرمودند: هر كس با زنى مصافحه كند كه بر او حرام مى باشد خشم خداى تعالى را بر خود جلب كرده است و هر كس زنى را به آغوش بكشد كه برایش حرام است در زنجیرى از آتش، همراه شیطان در بند كشیده و به آتش افكنده شوند.»
«عن أم سلمه قالت: كنت عند رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و عنده میمونة فأقبل ابن أمّ مكتوم و ذلك بعد أن أمرنا بالحجاب. فقال النّبىّ صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: «إحتجبا منه». فقلنا: یا رسول اللّه، أ لیس هو أعمى، لا یبصرنا و لا یعرفنا؟ فقال النّبىّ صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: «أ فعمیا و ان أنتما؟ أ لستما تبصرانه؟» »
«از أم سلمه روایت شده است كه گفت: در حضور رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم بودم و میمونه نیز نزد آن حضرت بود و ابن ام مكتوم پیش آمد- و این واقعه زمانى اتّفاق افتاد كه به حجاب فرمان یافته بودیم- و رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: «از او حجاب برگیرید» و عرض كردیم: اى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم، آیا او نابینا نیست كه نه ما را مى بیند و نه مى شناسد؟ پیامبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: «آیا شما هم نابینا هستید؟ آیا او را نمى بینید؟»
از حضرت امام صادق علیه السّلام روایت شده كه فرمود:
«النَّظَرُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِیسَ مَسْمُومٌ وَ كَمْ مِنْ نَظْرَةٍ أَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَوِیلَةً»
«نگاه كردن به زنان نامحرم، تیرى از تیرهاى مسموم ابلیس است و چه بسا یک نگاه، حسرتی طولانی بر جای گذارد.»
أمیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود:
«عَلَیكُمْ بِالصَّفِیقِ مِنَ الثِّیابِ فَإِنَّهُ مَنْ رَقَّ ثَوْبُهُ رَقَّ دِینُهُ لَا یقُومَنَّ أَحَدُكُمْ بَینَ یدَی رَبِّهِ جَلَّ وَ عَزّ»
«جامه هاى ضخیم بپوشید، زیرا هر كس جامه ی نازك بپوشد، دینش نیز نازك [و ضعیف] خواهد بود. هیچ یك از شما با لباس بدن نما در پیشگاه پروردگار با جلال و عظمتش نایستد.»
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
«صنفان من أهل النّار لم أرهما، قوم معهم سیاط كأذناب البقر یضربون بها النّاس، و نساء كاسیات عاریات مائلات ممیلات رؤوسهنّ كأسنمة البخت المائلة لا یدخلن الجنّة، و لا یجدن ریحها و إنّ ریحها لیوجد من مسیرة كذا و كذا»
«دو گروه از دوزخیان هستند كه [همچون] آن‌ها ندیده ام؛ گروهى كه تازیانه هایى چون دم گاو با خود دارند و با آن مردم را مى زنند و زنانى نیمه عریان، كه خود بى راهند و دیگران را هم از راه بى راه مى كنند، سرهایشان مانند كوهان شتر «بختى» متمایل است، وارد بهشت نمى شوند و بویش را در نمى یابند، حال آن‌كه بویش از چنین و چنان مسیرى قابل درك است.»
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
««یا أسماء، إنّ المرأة إذا بلغت المحیض لم یصلح أن یرى منها إلّا هذا و هذا». و أشار إلى وجهه و كفیه»
«اى اسماء، اگر زن به سن حیض برسد، شایسته نیست جز این [قسمت] و این [قسمت از بدنش] دیده شود» و به صورت و كف دو دست [مباركش] اشاره نمود.
امام صادق علیه السّلام فرمود:
«لَا یصْلُحُ لِلْمَرْأَةِ الْمُسْلِمَةِ أَنْ تَلْبَسَ مِنَ الْخُمُرِ وَ الدُّرُوعِ الَّتِی لَا تُوَارِی شَیئاً»
«زن مسلمان را زیبنده نیست كه روسرى یا پیراهن بپوشد كه بدن، از زیر آن دیده شود.»
کلام آخر:
خلاصه ی مطلب آن که قرآن، ظاهری دارد و باطنی. در ظاهر آن، کلیات احکام دیده می‌شود. باطن قرآن را نیز باید از ائمه ی اطهار علیهم السّلام آموخت.
در مورد حجاب نیز، وجوب آن به وضوح مشخص است ولی چگونگی آن را نیز باید از روایات برداشت کرد.