به نام خداوند همه مِهر مِهروَرز
مجلس هجدهم جامع فدک
معنای رضا و غضب پروردگار
تغییر حالت برای خداوند مُحال است! تغییر حالت یعنی متأثر شدن و معنا ندارد که خدای متعال متأثر شود. خدایِ خالقِ آسمان‌ها و زمین‌ها، خدایِ أَحَدٌ، خدایِ الصَّمَدُو خدایِ سبُّوحٌ قُدُّس معنا ندارد که تحت تأثیر قرار بگیرد. این الطاف خداوند متعال است که نشان دهنده خشنودی او و عذاب‌ها و گرفتاری‌های سخت برای منکرین و کافران است که نشان دهنده خشم و غضب او می‌باشد. البته باید توجّه داشت که رضا و غضب خداوند مانند رضا و غضب انسان، ایجاد تغییر حالت نمی‌کند.
از امام صادق عَلَیهِ‌السَّلَامُ در مورد رضا و غضب پروردگار سوال شد که به چه معنا است؟[1] حضرت فرمودند: خداوند بندگانی را خلق کرده است که رضا و غضب آن‌ها، رضا و غضب اوست. یعنی اگر ایشان از بنده‌ای راضی باشند، خداوند به آن‌ها ثواب می‌دهد و اگر از فردی ناراضی باشند، خداوند عِقاب‌شان خواهد کرد. بنابراین رضا و غضب خداوند از ذات خدا نیست، بلکه در رضا و غضب اولیایی است که خلق کرده است.
آقای وحید خراسانی به عنوان یک فقیه در درس خارج خویش برای طلبه‌ها این‌گونه می‌فرمایند: «مسأله‌ای که باید به آن توجّه کرد، ضعف جهت علمی است و این ضعف علمی چه در اصول دین و چه در فروع، مایه‌ی انحراف عظیمی است.»
غرض تکوین و تشریع
تکوین یعنی خلقت عالَم و تشریع هم یعنی قانون‌گزاری برای عالَم؛ به عنوان مثال این آسمان و زمینی که خداوند خلق کرده است، تکوین است اما این‌که فرموده در صبح دو رکعت نماز بخوانید، تشریع است. آقای وحید ذیل این تیتر می‌فرمایند: «آیا کسانی هستند که از نظر علمی، کما هو حقّه، بتوانند از اساسی دفاع کنند که اگر منهدم بشود، تمام غایت و غرض از تکوین و تشریع منهدم می‌شود و آن مسأله، مسأله‌ی خلافت است.» یعنی هدف از خلقت، رسیدن انسان‌ها به خلافت الاهی به وسیله‌ی امیرالمؤمنین عَلَیهِ‌السَّلَامُ است. غرض از تشریع نیز اداره شدن آن توسط پیغمبر اکرم صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ و ائمه علیهم‌السلام بوده است. لذا غرض تکوین و تشریع می‌شود خلافت الاهی، به این معنی که خداوند در بین مردم حکومت کند که این حکومت اول به وسیله‌ی پیامبر اکرم صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ و سپس امیرالمؤمنین عَلَیهِ‌السَّلَامُ می‌باشد.
بعد ایشان ادامه می‌دهند: این مسأله آن‌قدر مهم است که تمام و کمال خلقت و تمام و کمال تشریع و دیانت به آن بستگی دارد. مسأله این قدر مهم است که خداوند فرموده است:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ[2]
در این جمله و جمله‌ی بعد یعنی
وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي
چه سرّی است؟ هیچ فکر کرده‌اید که چرا دو جمله آورده شده است؟ پس روز غدیر هم کامل کردن دین با اعلام امامت است و هم روز اتمام نعمت؛ نعمت شامل مسائل مادی مانند خانوداه، خوراک، پوشاک، اموال، طبیعت و..... و مسائل معنوی و روحی می‌شود.
غرض از اکمال دین چیست؟
اکمال دین برای این است که نشان دهد که غرض از بعثت تمام انبیاء و مرسلین که ایصال انسان به کمال مقصود از آدمیّت است، به حضرت علی بن ابی‌طالب عَلَیهِ‌السَّلَامُ بستگی دارد. یعنی تمام پیغمبران آمده‌اند تا انسان را به آدمیّت برسانند که این مسئله به امیرالمؤمنین عَلَیهِ‌السَّلَامُ بستگی دارد. به عبارتی با خلیفه بودن امیرالمؤمنین عَلَیهِ‌السَّلَامُ تا قیامِ قیامت اکمال دین شده است زیرا که واژه‌ی "دينَكُمْ" دین یهود، نصاری و ... نبود بلکه دینی بود که تا قیامِ قیامت هست.
اتمام نعمت‌های بی‌شمار
جمله‌ی "وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي" برای این است که غایت تکوین و غرض از خلقت و نتیجه‌ی تمام نعمی که لاتعدّ و لاتحصی است؛ نه قابل شمارش است و نه قابل احصاء، به امروز باید منتهی شود و علی‌بن ابی‌طالب عَلَیهِ‌السَّلَامُ است که در این روز و تمام شدن نعمت نقش دارد.
دقّت کنید! پیغمبر اکرم صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ با نبوّت خودشان نفرموده‌اند: "الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ" زیرا که هنوز دین نیاورده بودند اما در هفتاد روز مانده به شهادت‌شان با معرفی امیرالمؤمنین عَلَیهِ‌السَّلَامُ فرمودند:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ
یعنی غرض از تکوین و تشریع این است که شما حکومت علی‌بن ابی‌طالب صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَیهِ‌وَآلِهِ را به عنوان جانشین من و ادامه‌ی نُبوّت من تا قیامِ قیامت قبول کنید.[3]
اضمحلال غایت خلقت و غرض بعثت
آقای وحید خراسانی در ادامه می‌فرمایند: «مسأله این‌قدر مهم است! أهمیّت این مطلب را ما نمی‌فهمیم. بزرگ‌تر از ماهم نمی‌فهمد. اگر این قضیه عوض شود، یعنی اگر در شب تار ماه به جای خورشید ننشیند، اگر در بازارِ متاع انسانیّت، به جای طلا، آهن زنگ زده بیاید، اگر به جای آفتاب، ماه ننشیند، و به جای او ظلمت جهل بنشیند، هم غایت خلقت و هم غرض از بعثت مضمحل[4] و نابود است. تنها کسی که این مطلب را فهمید، و هستی خود را بر سر این امر گذاشت، و با زندگی و مرگش کار را به آخر رساند، صدیقه‌ی کبری، فاطمه‌ی زهرا عَلَیهِاالسَّلَامُ است.»
وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ[5]
"لَيْلَةِ الْقَدْر" حضرت زهرا عَلَیهِاالسَّلَامُ است. بنابراین غایت، غرض خلقت، اکمال دین و اتمام نعمت منتهی شد به امیرالمؤمین عَلَیهِ‌السَّلَامُ و در کنار ایشان حضرت زهرا عَلَیهِاالسَّلَامُ و فرزندان معصوم ایشان که باید آن را تا قیامِ قیامت ادامه دهند.
اتمام حجّت
آقای وحید می‌گویند: مسئله در شناخت حضرت زهرا عَلَیهِاالسَّلَامُ باید به برهان منتهی شود یعنی خطابی و موعظه‌ای نیست. ایشان محکم‌ترین دلایل را از سه منبع کتاب، سنّت و اجماع[6] بیان می‌کنند.
ادْعُ إِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَن [7]
یعنی ای پیغمبر! تو مردم را بخوان به راه پروردگارت با دو سلاح و ابزار، یکی با حکمت به معنی دانش بطلان ناپذیر و دیگری موعظه‌ی و پند دادن زیبا و اگر هم می‌خواهید با آن‌ها به بهترین و نیکوترین روش مجادله نمایید.
ایشان می‌گوید اگر ما این‌کار را انجام دهیم به حق می‌رسیم.
وَالْحَمْدُ للَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ
[1] وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَیهِ‌السَّلَامُ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يَأْسَفُ كَأَسَفِنَا وَ لَكِنَّهُ خَلَقَ أَوْلِيَاءَ لِنَفْسِهِ يَأْسَفُونَ وَ يَرْضَوْنَ وَ هُمْ مَخْلُوقُون مُدَبَّرُونَ فَجَعَلَ رِضَاهُمْ لِنَفْسِهِ رِضًى وَ سَخَطَهُمْ لِنَفْسِهِ سَخَطاً وَ ذَلِكَ لِأَنَّهُ جَعَلَهُمُ الدُّعَاةَ إِلَيْهِ وَ الْأَدِلَّاءَ عَلَيْهِ فَلِذَلِكَ صَارُوا كَذَلِكَ وَ لَيْسَ أَنَّ ذَلِكَ يَصِلُ إِلَى اللَّهِ كَمَا يَصِلُ إِلَى خَلْقِهِ وَ لَكِنْ هَذَا مَعْنَى مَا قَالَ مِنْ ذَلِكَ وَ قَدْ قَالَ أَيْضاً مَنْ أَهَانَ لِي وَلِيّاً فَقَدْ بَارَزَنِي بِالْمُحَارَبَةِ وَ دَعَانِي إِلَيْهَا وَ قَالَ أَيْضاً مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ قَالَ أَيْضاً إِنَّ الَّذِينَ يُبايِعُونَكَ إِنَّما يُبايِعُونَ اللَّهَ وَ كُلُّ هَذَا وَ شِبْهُهُ عَلَى مَا ذَكَرْتُ لَكَ وَ هَكَذَا الرِّضَا وَ الْغَضَبُ وَ غَيْرُهُمَا مِنَ الْأَشْيَاءِ مِمَّا يُشَاكِلُ ذَلِكَ وَ لَوْ كَانَ يَصِلُ إِلَى الْمُكَوِّنِ الْأَسَفُ وَ الضَّجَرُ وَ هُوَ الَّذِي أَحْدَثَهُمَا وَ أَنْشَأَهُمَا لَجَازَ لِقَائِلٍ أَنْ يَقُولَ إِنَّ الْمُكَوِّنَ يَبِيدُ يَوْماً مَا لِأَنَّهُ إِذَا دَخَلَهُ الضَّجَرُ وَ الْغَضَبُ دَخَلَهُ التَّغْيِيرُ وَ إِذَا دَخَلَهُ التَّغْيِيرُ لَمْ يُؤْمَنْ عَلَيْهِ الْإِبَادَةُ وَ لَوْ كَانَ ذَلِكَ كَذَلِكَ لَمْ يُعْرَفِ الْمُكَوِّنُ مِنَ الْمُكَوَّنِ وَ لَا الْقَادِرُ مِنَ الْمَقْدُورِ وَ لَا الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِ تَعَالَى اللَّهُ عَنْ هَذَا الْقَوْلِ عُلُوّاً كَبِيراً هُوَ الْخَالِقُ لِلْأَشْيَاءِ لَا لِحَاجَةٍ فَإِذَا كَانَ لَا لِحَاجَةٍ اسْتَحَالَ الْحَدُّ وَ الْكَيْفُ فِيهِ فَافْهَمْ ذَلِكَ إِنْ شَاءَ اللَّه؛/ التوحيد (للصدوق)، ص: 168
[2] المائده (5) آیه 3
ترجمه: امروز دين شما را براي‌تان كامل کردم.
[3] البته منظور حکومت ائمه از ایشان تا وجود مقدّس امام زمان علیه‌السلام است.
[4] پراکنده، از میان رفته، نابود؛ به نقل از فرهنگ لغت معین
[5] القدر (97) آیه 2
ترجمه: چه چیزی باعث می‌شود که شب قدر را درک کنی؟
[6] اجماع به معنی توافق علما بر موضوعی می‌باشد.
[7] النحل (16) آیه 125
ترجمه: با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه اى] كه نيكوتر است مجادله نماى.
