به نام خداوند همه مِهر مِهروَرز
 

مسجد خیف

وَ بِمَجْدِكَ الَّذِی تَجَلَّیتَ بِهِ لِمُوسَی كَلِیمِكَ علیه‌السلام فِی طُورِ سَینَاءَ وَ لِإِبْرَاهِیمَ علیه‌السلام خَلِیلِكَ مِنْ قَبْلُ فِی مَسْجِدِ الْخَیف‌ (مفاتیح الجنان، دعای سِمات)
مسجد خیف که از آن در دعای سمات نیز یاد شده است، مهمترین مسجد در سرزمین منا می‌باشد. خیف در لغت به معنی دامنه‌ی کوه یا زمینی گفته می‌شود که بین دو کوه بوده است. در دعای سمات به این اشاره می‌شود که خداوند در این مکان بر حضرت ابراهیم خلیل الله تجلی پیدا کرده است و در حدیثی از امام باقر علیه السلام آمده است که در این مسجد هفتصد پیامبر نماز خوانده اند و در نقلی محل دفن حضرت آدم نیز در این مکان می‌باشد (کافی – جلد چهارم).
پیامبر صلی الله علیه و آله نیز در این مسجد نماز خوانده اند و از طرفی دومین بار که جبرئیل امین در حجه الوداع بر پیامبر صلی الله علیه و اله نازل گشته و ایشان را مامور کرد که برای گرفتن جانشینی امیرالمومنین علیه السلام از مردم بیعت بگیرند در این مکان بوده است.

پیامبر صلی الله علیه و اله یکی از خطبه‌های حجه الوداع را در این مسجد ایراد فرمودند. محلی که رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن نماز خوانده اند در جلوی مناره‌ی کنونی مسجد می‌باشد. امام صادق علیه السلام نماز خواندن در این مسجد را بسیار توصیه کرده اند و جمع آوری سنگ ریزه از این مسجد برای رمی جمرات نهی شده است ( کافی – جلد چهارم). در سال پنجم هجری یهودیان و مشرکان مکه با هم پیمان بستند که به مسلمانان مدینه حمله کنند.محلی که آن‌ها برای بستن این قرار داد انتخاب کردند جایی بود که بعد‌ها مسجد خیف در آن جا بنا گشت.
بر اساس روایات تاریخی نخستین مشاهدات از مسجد خیف در قرن سوم هجری می‌باشد که در سال ۲۴۰ هجری قمری سیل این مسجد را تخریب کرد. سپس در جای آن مسجد جدیدی بنا کردند. این مسجد جدید ۱۵۰۰ متر مربع بود و در اطراف آن نیز سیل بندی برای مقابله با سیل‌های بعدی ساخته شد و احتمالا گنبد بزرگی نیز داشته که امروزه اثری از آن نیست. اطراف مسجد نیز به سبک مسجد‌های آن دوره رواق‌های کوچکی موجود بوده است.
این مسجد در قرن ششم هجری قمری در سال ۵۵۶ بازسازی گشت و جزو بزرگترین مسجد‌های شبه جزیره‌ی عربستان بود.
در قرن نهم هجری مسجد خیف بنای با شکوهی داشته است و در سال ۸۷۴ هجری قمری توسط سلطان قایتبای از سلاطین مصر بازسازی شد. در این بازسازی دیوارهای آن از سنگ و گچ ساخته شد و روی محراب آن قبه‌ی بزرگ و مرتفعی ساخته شد. این بنا کم کم کهنه گردید ولی همچنان باقی ماند. تا پیش از اخرین بازسازی مسجد یک چهار دیواری داشته است و وسط آن بقعه‌ای با مناره بوده که به مقام ابراهیم علیه السلام مشهور بوده است.
آخرین بازسازی مسجد در سال ۱۳۹۲ هجری قمری به دست دولت سعودی انجام شد. در این بازسازی بنای مسجد گسترش یافت و مساحت بنای آن تا ۲۳۶۶۰ متر مربع رسید. این مسجد که امروزه چهار مناره‌ی بلند دارد تنها در ایام وقوف حاجیان در منا باز است و در طول سال بسته می‌باشد ( آثار اسلامی مکه و مدینه – رسول جعفریان).