به نام خداوند همه مِهر مِهر وَرز
متن سوال:
با سلام وخسته نباشید به شما خدمتگزاران حضرت علی علیه السّلام؛
من مستندات قرآنی در معرفی امام علی علیه السّلام را می خواستم. از لطف شما ممنونم.
متن پاسخ:
سلام دوست گرامی.
در پاسخ به این سؤال، توجه شما را به دو نمونه از آیاتی که طبق گفته ی روایات در شأن أمیرالمؤمنین علی علیه السّلام نازل شده یا تفسیرآنها به ایشان باز می گردد، جلب می‌کنیم. البته ما فقط به صورت تیتر وار به این آیات اشاره می‌کنیم، در صورت لزوم بفرمایید تا مفصلا مستندات تاریخی برای شأن نزول و تفاسیر آنها را ارائه کنیم. امیدواریم مطالب زیر مفید باشد.
1. «إِنَّما وَلِیكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ.» (55 مائده)
«سرپرست شما فقط خداست و رسول او و كسانى كه نماز را اقامه مىكنند و در حال ركوع زکات مى دهند هستند. »
علمای شیعه و سنی بالاتفاق در شأن نزول این آیه بیان کرده‌اند که این آیه در شأن أمیرالمؤمنین علی علیه السّلام نازل شده است. ما به عنوان نمونه یکی از روایاتی که ماجرای نزول این آیه را بیان کرده است می‌آوریم:
«عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ بَینَمَا رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله جَالِسٌ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ مِنَ الْیهُودِ فِیهِمْ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَلَامٍ إِذْ نَزَلَتْ عَلَیهِ هَذِهِ الْآیةُ إِنَّما وَلِیُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ -إِلَى قَوْلِهِ- وَ هُمْ راكِعُونَ فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله إِلَى الْمَسْجِدِ فَاسْتَقْبَلَهُ سَائِلٌ فَقَالَ هَلْ أَعْطَاكَ أَحَدٌ شَیئاً؟ فَقَالَ نَعَمْ ذَاكَ الْمُصَلِّی. فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله فَإِذَا هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السّلام» (وسائل الشیعة/ج9/ص478)
«ابی حمزه از امام محمّد باقر علیه السّلام نقل می‌کند که هنگامی که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نشسته بودند و قومی از یهود که عبد الله بن سلام در میان آن ها بود، نزد ایشان بودند این آیه نازل شد: إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلَى قَوْلِهِ وَ هُمْ راكِعُونَ پس رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم از خانه ی خویش به سمت مسجد خارج شدند و به سائلی رسیدند، سپس فرمودند آیا کسی به تو چیزی بخشید؟ سائل جواب داد: بله، آن کسی که نماز می‌خواند (به من چیزی بخشید.) پس رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمدند و دیدند که (آن فرد) أمیرالمؤمنین علیه السّلام بوده‌اند. »
همچنین در خطبه ی غدیر در مورد این آیه آمده است:
« وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالی عَلَی بِذالِكَ آیةً مِنْ كِتابِهِ (هِی): (إِنَّما وَلِیّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ) وَ عَلِی بْنُ أَبی طالِبٍ الَّذی أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَیالزَّكاةَ وَهُوَ راكِعٌ یریدُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فی كُلِّ حالٍ. »
« و خداوند تبارک و تعالی آیه ای بر من نازل فرموده که ( إِنَّما وَلِیُّكُمُاللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ ) و قطعاً علی بن ابی طالب عليه السّلام نماز بر پا داشته و در رکوع زکات پرداخته و پیوسته خدا خواه است. »
2.«هَلْ أَتى عَلَى الْإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یكُنْ شَیئاً مَذْكُوراً»(1/ انسان)
هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا... *وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا (سوره ی انسان آیات 1 تا 12)
«به یقین مدّتى از روزگار بر انسان گذشت كه چیزى قابل ذكر نبود ... و به [پاس] آن كه صبر كردند بهشت و پرنيان پاداششان داد. »
در خطبه ی غدیر در مورد این آیات می خوانیم:
«مَعاشِرَالنّاسِ؛ هذا عَلِیٌّ، أَنْصَرُكُمْ لی وَأَحَقُّكُمْ بی وَأَقْرَبُكُمْ إِلَیَّ وَأَعَزُّكُمْ عَلَیَّ، وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنَا عَنْهُ راضِیانِ. وَ مانَزَلَتْ آیةُ رِضاً (فی الْقُرْآنِ) إِلاّ فیهِ، وَ لا خاطَبَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا إِلاّ بَدَأ بِهِ، وَ لا نَزَلَتْ آیةُ مَدْحٍ فِیالْقُرْآنِ إِلاّ فیهِ، وَ لاشَهِدَ اللَّهُ بِالْجَنَّةِ فی (هَلْ أَتی عَلَی الْاِنْسانِ) إِلاّ لَهُ، وَ لا أَنْزَلَها فی سِواهُ وَ لا مَدَحَ بِها غَیرَهُ. »
«هان مردمان! این علی عليه السّلام است یاورترین، سزاوارترین، نزدیک ترین و گرانقدرترین شما نزد من و خداوند عزّوجلّ و من از او خشنودیم. آیه ی رضایتی در قرآن نیست مگر درباره ی او وهرگاه خداوند ایمانیان را خطابی نموده به او آغاز کرده و آیه ی ستایشی نازل نگشته مگر درباره ی او و در سوره ی « هَل أتی عَلَی الإنسانِ » گواهی بر بهشت نداده مگر برای او و آن را در حق غیر او فرود نیاورده و به وسیله ی آن آیه، جز او را نستوده است. »
این قسمت از خطبه به جز بیان تفسیر آیه‌ی بالا، یک کلید طلایی هم به دست ما می‌دهد و اشاره می‌کند که هرگاه خداوند « اَلّذینَ آمَنوا » را خطاب نموده، به أمیرالمؤمنین علی علیه السّلام آغاز کرده و آیه ی ستایشی در قرآن نیست مگر در حق أمیرالمؤمنین علی علیه السّلام است.
همچنین در خطبه ی غدیر، آیات زیادی از قرآن وجود دارد که طبق فرموده‌ی پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم که برترین مفسر قرآن هستند، در شأن أمیرالمؤمنین علی علیه السّلام نازل شده‌اند. برای اطلاعات بیش‌تر می‌توانید به متن خطبه ی غدیر و همچنین کتاب «ولایت علی در قرآن و سنت» نوشته ی علامه عسکری یا « امام شناسی در قرآن » نوشته‌ی آقای رضوانی مراجعه کنید.